Cartref > Tirweddau Hanesyddol > Dolaucothi >

251 CEFN BRANDDU

CYFEIRNOD GRID: SN 706463
ARWYNEBEDD MEWN HECTARAU: 315.10

Cefndir Hanesyddol
Ardal gul sy'n gorchuddio ochr ogleddol dyffryn Cothi. Gorweddai gynt o fewn Cwmwd Caeo yng Nghantref Mawr a barhaodd yn arglwyddiaeth Gymreig annibynnol hyd 1284 (Rees n.d.) a lle y goroesodd systemau tirddaliadaeth cynhenid trwy gydol y cyfnod Canoloesol. Ardal o weundir pori yn yr ucheldir ydyw. Rhannwyd y rhan orllewinol yn fwy diweddar, yn ystod y 19eg ganrif (map degwm Cynwyl Gaeo, 1840), pryd y'i lluniwyd yn gaeau mawr â ffiniau syth. Deil y traean dwyreiniol heb ei rannu'n gaeau a mwy na thebyg fod yr ardal gyfan yn borfeydd comin agored yn ystod y rhan fwyaf o'r cyfnod hanesyddol. Yr unig dystiolaeth sy'n cofnodi bod y tir wedi'i anheddu gynt yw bwthyn o'r cyfnod Ôl-ganoloesol, ac efallai mai sgwatwyr a'i cododd. Nid oes anheddiad yn awr.

Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001. Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded: GD272221

Disgrifiad a hanfodion hanesyddol y dirwedd
Cefnen uchel copa crwn yw Cefn Branddu sydd yn 400m o uchder ar ei huchaf. Fe'i rhannwyd yn gaeau mawr gan gloddweithiau, ond mae'r rhain bellach yn ddilewyrch a ffensys gwifren sy'n cadw da byw rhag crwydro. Defnydd cymysg a wneir o'r tir, ond tir pori wedi'i wella ydyw gan fwyaf, a cheir porfa fwy garw a rhedyn ar lethrau serth ac yn y mannau uchaf. Mae yna goed unigol a chlytiau bychan o goetir o goed collddail lled naturiol ar y llethrau serth sy'n wynebu'r gogledd-orllewin. Nid oes unrhyw aneddiadau, a llwybrau a throedffyrdd geirwon yw'r unig gysylltiadau ar gyfer trafnidiaeth.

Yr unig safle archeolegol a gofnodwyd yn yr ardal hon yw safle'r unig fwthyn.

Nid oes unrhyw adeiladau.

Mae hon yn ardal wedi'i diffinio'n dda. Am y ffin â hi ceir coetir ar lethrau serth i'r dwyrain a'r de, a ffermydd a chaeau i'r gorllewin. Ar yr ochrau eraill nid yw'r ardaloedd cymeriad tirwedd wedi'u diffinio hyd yma.