|
PURFA OLEW ESSO
CYFEIRNOD GRID: SM 873062
ARWYNEBEDD MEWN HECTARAU: 212
Cefndir Hanesyddol
Ar wahân i weddillion South Hook Fort, nodweddir yr ardal gymeriad
tirwedd hanesyddol hon gan weddillion datgymaledig purfa olew. Cyn adeiladu’r
burfa tirwedd amaethyddol ydoedd yn bennaf. Fe’i lleolir o fewn
plwyf, a chyn drefgordd, Herbrandston. Roedd y rhan hon o’r plwyf
yn aelod o faenor ganoloesol Pill a Roch, ac yng nghanol y 13eg ganrif,
rhoddwyd ‘dau weddgyfair o dir a phopeth sy’n perthyn a elwir
yn South Hook yn naliad trefgordd Herbrandston’, gan yr arglwydd
John de Roche, i Briordy Tironaidd yn Pill gerllaw. Pan ddiddymwyd y mynachlogydd
syrthiodd yr ardal i ddwylo preifat. Daeth ystad Gelliswick, yn y dwyrain,
sy’n dyddio o bosibl o’r cyfnod ôl-Ganoloesol, i feddiant
teulu Barret tua 1550 ac fe’i trosglwyddwyd, yn y 18fed ganrif,
i deulu Philippse o Gastell Pictwn. Dengys mapiau o’r ystad o’r
ddeunawfed ganrif dirwedd o gaeau rheolaidd eithaf mawr – gyda’r
caeau yn eiddo i fferm South Hook (a symudwyd pan oedd y burfa yn cael
ei hadeiladu) a Gelliswick. Ni newidiodd y dirwedd fawr ddim trwy gydol
y 19eg ganrif a hanner cyntaf yr 20fed ganrif heblaw am y ffaith i gaer
South Hook Fort gael ei hadeiladu. Adeiladwyd y gaer rhwng 1859 a 1865
fel rhan o gynllun amddiffynnol ar gyfer dyfrffordd Aberdaugleddau. Cynhwysai
20 o ynnau mewn magnelfeydd agored a oedd wedi’u hamddiffyn gan
wrthgloddiau. Ailadeiladwyd un fagnelfa ym 1898 i gynnwys gynnau newydd.
Gadawyd y gaer yn y 1930au ac fe’i gwerthwyd ym 1936, ond fe’i
defnyddiwyd am gyfnod byr gan y Llynges Frenhinol yn ystod yr Ail Ryfel
Byd. Dechreuwyd adeiladu’r burfa ym 1957, ac fe’i hagorwyd
ym 1960. Mae ar gau bellach ac fe’i datgymalwyd.
Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg
Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001.
Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint
y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded:
GD272221
Disgrifiad a hanfodion hanesyddol y dirwedd
Mae’r ardal hon yn ymestyn dros dir tonnog isel tua 50m uwchlaw
lefel y môr. Ceir clogwyni glan môr i’r gorllewin ac
i’r de. Dyma safle purfa olew a ddatgymalwyd nad oes dim byd ohoni
ar ôl i’w weld ond ffensys allanol, ychydig o adeiladau atodol,
glanfa a chloddiau sy’n nodi safleoedd tanciau storio olew a gweithfeydd
eraill. Lleolir caer South Hook, adeilad amddiffynnol yn dyddio o’r
19eg ganrif, ac iddi fagnelfa fawr yn dyddio o’r 19eg ganrif, o
fewn yr ardal hon. Roedd adeiladau’r gaer wedi’u defnyddio
i gynnwys rhan o’r burfa, ond mae’r fagnelfa wedi goroesi
bron yn ddigyfnewid.
Mae i’r ardal hon ffiniau pendant, ac yn ffinio â hi ceir
naill ai ben clogwyn, tir ffermio neu gwrs golff.
Ffynonellau: Jones, 1996; Ludlow 2002; LlGC CASG R.K LUCAS CYF. 2; LlGC
PICTON CASTLE CYF 1; Map Degwm Plwyf Herbrandston, 1839; Map Degwm Plwyf
Hubberston, 1840; McKay 1993; Owen 1897; Pritchard 1907; PRO D/RTM/6/21
|