Afon Mwyro
Mae ychydig o ffermydd wedi’u gwasgaru ar hyd llawr a llethrau
is y dyffryn, cloddiau carreg a chloddiau caeau bach ac ychydig
o goetir yn nodweddu tirwedd dyffryn ucheldirol Afon Mwyro. |
|
Banc
Creignant Mawr
Mae Banc Creignant Mawr yn blanhigfa goedwigoedd ucheldirol yn
dyddio o’r 1960au. |
|
Banc
Esgair Mwn & Rhos Tanchwarel
Mae ardal gymeriad dirwedd hanesyddol Banc Esgair-mwn a Rhos Tanchwarel
yn cynnwys hen dir amgaeëdig ac aneddiadau ar ffurf bythynnod
a thyddynnod, gyda llawer ohonynt yn anghyfannedd. Cymysgedd o dir
pori wedi’i wella a thir mwy garw yw’r defnydd a wneir
o’r tir. Mae olion y diwydiant cloddio plwm yn elfen amlwg
yn y dirwedd. |
|
Berthgoed
Mae tyddynnod/bythynnod anghyfannedd a chaeau nas defnyddir bellach
mewn tirwedd o rostir a choetir sy’n aildyfu ar lethrau serth
yn nodweddu tirwedd hanesyddol Berthgoed. |
|
Blaen
Glasffrwd
Ceir planhigfa o goed coniffer yn dyddio o’r 20 ganrif o
bob tu i Flaen-Glasffrwd – poced o dir pori wedi’i wella,
tir pori garw ac un fferm ar dir uchel. |
|
Brignant
Tir pori garw a phantiau mawnaidd ar dir uchel a thir pori wedi’i
wella ar lethrau is, a phlanhigfeydd bach o goed coniffer yw prif
elfennau tirwedd Brignant. Mae ffermydd a bythynnod anghyfannedd
ac olion y mwyngloddiau plwm yn tystio i dirwedd a arferai fod yn
llawer mwy poblog. |
|
Bryn
Gwyn
Mae Bryn Gwyn yn cynnwys planhigfa ucheldirol o goed coniffer a
sefydlwyd yn y 1960au dros rostir agored. |
|
Bryngwyn
Bach
Mae Bryngwyn Bach yn llain fawr o ucheldir a nodweddir gan rostir
agored ac ambell fferm. Dengys ffermydd a bythynnod anghyfannedd
a henebion angladdol a defodol yn dyddio o’r Oes Efydd y gwneid
mwy o ddefnydd o’r dirwedd yn y gorffennol agos a phell. |
|
Bryn
Tyn- Llwyn
Mae caeau o dir pori wedi’i wella o fewn ardal fach o lethrau
creigiog, serth yn nodweddu tirwedd Bryn Tyn-Llwyn. Mae sawl anheddiad
anghyfannedd, ond nid oes unrhyw anheddau cyfannedd. |
|
Mynyddoedd
Cambria
Ardal gymeriad tirwedd hanesyddol Mynyddoedd Cambria yw’r
fwyaf yn ucheldir Ceredigion ac mae’n cynnwys rhostir uchel,
agored ac ambell fferm wasgaredig. Mae ffermydd a bythynnod anghyfannedd
a chrugiau crwn yn dyddio o’r Oes Efydd a henebion cysylltiedig
yn tystio i’r ffaith y gwneid mwy o ddefnydd o’r ardal
yn y gorffennol. |
|
Coed
Bwlchgwallter
Planhigfeydd helaeth o goed coniffer a sefydlwyd yn yr 20fed ganrif
dros rostir agored yw prif elennau ardal gymeriad tirwedd hanesyddol
Coed Bwlchgwallter. |
|
Cwm
Mynach
Mae ardal gymeriad tirwedd hanesyddol Cwm Mynach yn gorwedd ar
draws llawr dyffryn ucheldirol, llethrog ac yn ymestyn i fyny ei
lethrau is. Mae gwrychoedd y caeau bach, afreolaidd eu siâp,
a chlystyrau o goed collddail, yn rhoi golwg goediog i’r dirwedd.
Nodweddir y patrwm anheddu gan ffermydd gwasgaredig, ucheldirol. |
|
Cwmystwyth
Mae Cwmystwyth yn hen dirwedd ddiwydiannol. Mae olion gweithgarwch
cloddio am fetel wedi’u gwasgaru ar draws llawr a llethrau
serth dyffryn creigiog Afon Ystwyth.
|
|
Cyneiniog
Un fferm, caeau bach, a choetir collddail a phlanhigfa fodern o
goed coniffer yw prif elfennau ardal gymeriad tirwedd hanesyddol
Cyneiniog. |
|
Dyffryn
Castell
Mae ffermydd wedi’u gwasgaru ar hyd llethrau is dyffryn ucheldirol,
olion mwyngloddiau metel yn dyddio o’r 19eg ganrif, caeau
mawr o dir pori wedi’i wella a thir pori garw, a llwybr troellog
ffordd dyrpeg yr A44 i gyd yn elfennau yn ardal gymeriad tirwedd
hanesyddol Dyffryn Castell. |
|
Disgwylfa
Mae Disgwylfa yn ardal tirwedd hanesyddol ucheldirol sy’n
cynnwys rhostir lle y ceir olion mwyngloddiau metel yn dyddio o’r
18fed ganrif a’r 19eg ganrif, bythynnod a thyddynnod anghyfannedd
a henebion angladdol a defodol yn dyddio o’r Oes Efydd. |
|
Esgair
Fraith
Mae Esgair Fraith yn llain ucheldirol helaeth iawn yn cynnwys planhigfa
o goed coniffer a blannwyd yn yr 20fed ganrif. Ceir olion mwyngloddiau
metel ac aneddiadau anghyfannedd yn y blanhigfa. |
|
Frongoch
Fferm ucheldirol yw Frongoch a leolir mewn poced o gaeau bach i
ganolig eu maint o dir pori wedi’i wella ar gyrion rhostir
agored. |
|
Fuches
Wen
Rhostir agored yw nodwedd ddiffiniol ardal gymeriad tirwedd hanesyddol
Fuches Wen. Mae aneddiadau anghyfannedd y cyfnod hanesyddol a henebion
angladdol a defodol yn dyddio o’r Oes Efydd yn tystio i dirwedd
a arferai fod yn fwy poblog ac a ddefnyddid gryn dipyn yn fwy yn
y gorffennol. |
|
Hafod
Mae’r Hafod yn enwog am ei nodweddion pictiwrésg;
manteisiodd Thomas Johnes yn llawn ar y nodweddion hyn ar ddiwedd
y 18fed ganrif a dechrau’r 19eg ganrif. Nid yw ei blasty yn
bodoli bellach, ond mae rhai o’i adeiladau wedi goroesi, yn
ogystal â’r rhodfeydd a sefydlwyd ganddo. Erbyn hyn
mae’r rhan fwyaf o’r ystâd wedi’i gorchuddio
gan blanhigfeydd o goed coniffer a sefydlwyd yn y 1950au a’r
1960au. |
|
Lluest
Sefydlwyd patrwm anheddu Lluest ar ddiwedd y 18fed ganrif a dechrau’r
19eg ganrif, pan adeiladodd sgwatwyr fythynnod a thyddynnod ar dir
comin uchel. Gadawyd llawer o’r aneddiadau hyn yn wag, ac
mae’r rhai sydd wedi goroesi yn aml wedi cael eu moderneiddio
a’u hymestyn.
|
|
Mynydd
y Ffynnon
Mae Mynydd y Ffynnon yn ardal helaeth o blanhigfeydd conifferaidd
ucheldirol a sefydlwyd dros rostir agored yn ystod ail hanner yr
20fed ganrif. Ceir rhai mannau agored, gan gynnwys Gelmast, fferm
a adeiladwyd gan Thomas Johnes o’r Hafod ar ddechrau’r
19eg ganrif. |
|
Nantymoch
Mae cronfeydd dðr ac adeiladau cysylltiedig a adeiladwyd yn
y 1960au fel rhan o gynllun hydrodrydanol yn elfen bwysig yn nhirwedd
hanesyddol Nant-y-Moch. Mae elfennau eraill yn cynnwys ffermydd
mynydd gwasgaredig, henebion angladdol a defodol yn dyddio o’r
Oes Efydd ac olion mwyngloddiau metel. |
|
Peraidd
Fynnydd
Mae Peraidd Fynydd yn cynnwys planhigfa helaeth o goed coniffer
yn dyddio o’r 20fed ganrif a leolir ar y naill ochr a’r
llall i ffin sirol Ceredigion/Powys. Fe’i sefydlwyd dros rostir
agored gan mwyaf, ond mae caer Rufeinig, aneddiadau anghyfannedd
a henebion angladdol a defodol yn dyddio o’r Oes Efydd yn
tystio i dirwedd a gâi ei defnyddio ar raddfa fwy. |
|
Ponterwyd
Mae llawer o elfennau tirwedd hanesyddol Ponterwyd yn dyddio o’r
19eg ganrif pan agorodd y diwydiant cloddio plwm a oedd yn datblygu
a’r penderfyniad i adeiladu ffordd dyrpeg ardal a fuasai’n
eithaf anghysbell cyn hynny. Mae’r pentref, olion y diwydiant
cloddio, ffermydd gwasgaredig a bythynnod anghyfannedd yn tystio
i’r cyfnod hwn o ehangu a newid. |
|
Pumlumon
Rhostir uchel, agored yw nodwedd ddiffiniol tirwedd Pumlumon. Mae
aneddiadau hanesyddol anghyfannedd, hen fwyngloddiau metel a henebion
angladdol a defodol yn dyddio o’r Oes Efydd yn tystio i dirwedd
a ddefnyddiwyd ar raddfa fawr yn y gorffennol. |
|
Pwllpeiran
Mae Pwllpeiran yn ardal gymhleth. Yn ei hanfod ardal amaethyddol
o ffermydd gwasgaredig a chaeau o dir pori wedi’i wella a
rennir gan gloddiau a waliau sych ydyw. Fodd bynnag, mae’n
cynnwys pentrefan diwydiannol Cwmystwyth yn dyddio o’r 19eg
ganrif a fferm arbrofol fodern fawr Pwllpeiran. |
|
Rhos y Gargoed
& Rhos Marchnant
Mae Rhos y Gargoed a Rhos Marchnant yn ardal gymeriad tirwedd hanesyddol
ymylol ucheldirol sy’n cynnwys hen gaeau, nas defnyddir ar
y cyfan erbyn hyn, aneddiadau anghyfannedd, pocedi o rostir a choedwigoedd
conifferaidd. |
|
Syfydrin
Mae ardal dirwedd Syfydrin yn cynnwys poced o dir pori wedi’i
wella a ffermydd ucheldirol yng nghanol rhostir agored neu blanhigfeydd
o goed coniffer ar dir uchel. |
|
Tynddol
Mae Tynddol yn ardal ymylol ucheldirol sy’n cynnwys un fferm
wedi’i lleoli o fewn poced o dir pori wedi’i wella. |
|
Fforest
Tywi
Mae Fforest Tywi yn ardal helaeth o blanhigfeydd conifferaidd a
sefydlwyd yn y 1960au dros yr hyn a fuasai’n rhostir agored
gan mwyaf. Mae aneddiadau anghyfannedd o’r cyfnod ôl-Ganoloesol
a henebion angladdol a defodol yn dyddio o’r Oes Efydd yn
dangos y gwneid llawer mwy o ddefnydd o’r dirwedd hon yn y
gorffennol. |
|
Rhan
Uchaf Cwm Ystwyth
Ardal gymeriad tirwedd hanesyddol Rhan Uchaf Cwm Ystwyth, a leolir
ym mlaen dyffryn rhewlifol â llethrau serth, yw’r llain
olaf o dir amaeth cyn rhostir agored i’r dwyrain. Mae’n
cynnwys ffermydd gwasgaredig a chaeau o dir pori a rennir gan waliau
sych a chloddiau caregog. |
|
Ysbyty Cynfyn
Caeau bach o dir pori a ffermydd gwasgaredig yw rhai o brif elfennau
tirwedd Ysbyty Cynfyn. Arferai fod yn dirwedd fwy poblog, fel y
tystia’r nifer o ffermydd a bythynnod anghyfannedd. Lleolir
eglwys fach Ysbyty Cynfyn lle y mae nifer o feini hirion wedi’u
hadeiladu i mewn i’r fynwent yng nghanol yr ardal hon.
|
|
