Cartref > Tirweddau Hanesyddol > Bae Caerfyrddin Aber Afonydd Taf a Thywi >

 

PENTYWYN A LLANMILOE

CYFEIRNOD GRID: SN 232084
ARDAL MEWN HECTARAU: 82.61

Cefndir Hanesyddol
Roedd Pentywyn yn faenor Arglwyddiaeth Talacharn wedi'r Goresgyniad, yn nwylo arglwyddi de Brian o'r 13eg ganrif; mae'r pentref ei hun yn Ardal 147. Yn arolwg y degwm o tua 1842 (map degwm Pentywyn) gwelir anheddiad bach o bedwar ty ac odyn galch ar hyd y traethlin, yn dynn wrth droed llethr serth, gyda chlwstwr o dai ymhellach i fyny'r bryn yn New Inn. Yn Llanmiloe i'r dwyrain safai Plasty Westmead yn ei dir, a Thy Llanmiloe (map degwm Plwyf Talacharn). John Perrot, Arglwydd Talacharn oedd yn berchen ar yr hen ddeiliadaeth gynt yn yr 16eg ganrif ond adeiladwyd y ty presennol gan Syr Sackville Crow yn yr 17eg ganrif (Lloyd 1986, 56). Mae'r olaf yn perthyn i'r 1720au ac fe'i caffaelwyd at ddefnydd milwrol yn ystod yr Ail Ryfel Byd pan sefydlwyd canolfan ymchwil y Weinyddiaeth Amddiffyn ar y fignen i'r de. Datblygodd diwydiant twristiaeth ym Mhentywyn yn ystod ail hanner y 19eg ganrif a'r 20fed ganrif. Ar y dechrau lefel isel o ddatblygu a gafwyd, gan gynnwys adeiladu filâu, ty tafarn a gwesty bach. Fodd bynnag, ers yr Ail Ryfel Byd mae Pentywyn a Llanmiloe wedi profi newidiadau ar raddfa eang gydag adeiladu parciau gwyliau a charafanau helaeth, a sefydlu canolfan ymchwil y Weinyddiaeth Amddiffyn, tai i weithwyr y ganolfan ar ffurf ystadau bach gan gynnwys 'tai parod' - erbyn hyn yn oroeswyr prin o dai cymdeithasol wedi'r rhyfel - ac anheddau briciau a choncrid mwy diweddar. Bellach caiff stribed o dir cul o Lanmiloe i Bentywyn ei ddatblygu'n barhaus gyda thai, siopau a pharciau carafanau/gwyliau.

Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001. Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded: GD272221

Disgrifiad ac elfennau tirlun hanesyddol hanfodol
Lleolir yr ardal hon ar hyd yr arfordir ym Mhentywyn gan gwmpasu mignen adferedig, twyni tywod, a llethrau is adeiledig y bryn ar y llethr arfordirol sy'n gorwedd rhwng 5m a thua 30m uwchlaw lefel y môr. Ar wahân i Dy

Llanmiloe, mae'r datblygiad cynharaf sy'n goroesi yn cynnwys bythynnod, gwesty a thy tafarn, a filâu o'r 19eg ganrif ar lan y môr ac ar y llethrau arfordirol.

Mae'r archeoleg a gofnodwyd wedi'i chyfyngu i'r morgloddiau Ôl-ganoloesol-modern ym Mhentywyn.

Mae'r adeiladau i gyd o gerrig â thoeau llechi. Mae Ty Llanmiloe yn adeilad urddasol sy'n perthyn i nifer o gyfnodau, ond mae'r bloc canolog yn perthyn i'r 1720au yn ôl pob tebyg; cofnodir yr ardd Edwardaidd sydd mewn cyflwr da, yn bennaf o 1908-12, fel rhif cyfeirnod PGW (Dy) 1 (CAM) yng Nghofrestr Cadw/ICOMOS o Barciau a Gerddi o Ddiddordeb Hanesyddol Arbennig yng Nghymru (Whittle, 1999).

O ran cymeriad mae ardal tirlun hanesyddol Pentywyn a Llanmiloe yn gynwysedig a'i ffiniau felly yn eglur. Mae'n gwrthgyferbynnu'n llwyr â'r llethr arfordirol serth, goediog a'r ffermdir amgaeëdig i'r gogledd, a'r twyni tywod a'r fignen adferedig i'r de.