DELACORSE

CYFEIRNOD GRID: SN 303116
ARDAL MEWN HECTARAU: 115.20

Cefndir Hanesyddol
Ardal yn union i'r dwyrain ac i'r gogledd o dref Talacharn, a orweddai o fewn Arglwyddiaeth Ganoloesol Talacharn ac a ddaliwyd o dan ddeiliadaeth faenoraidd. Yn ôl pob tebyg cafodd ei gynnwys pan roddwyd tir i fwrdeisiaid Talacharn gan Syr Guy de Brian ym 1278-82 (Williams, n.d.) ac fe'i ffermiwyd gan fwrdeisiaid Talacharn o dan y system caeau agored. Mae'n debyg bod y system hon wedi'i defnyddio drwy gydol y cyfnod Canoloesol ond roedd yn dod i ben erbyn y cyfnod modern cynnar, gan fod dogfennau sy'n dyddio o ddiwedd y 16eg a'r 17eg ganrif yn cynnwys nifer o gyfeiriadau at greu amgaefeydd o fewn Cae Dwyreiniol Talacharn. Nid yw'n eglur pam yr addaswyd Cae Dwyreiniol yn ddarnau tameidiog o dir amgaeëdig tra bod Yr Hugden (Ardal 148) wedi parhau'n system caeau agored, ac y cafodd caeau agored tybiedig eraill eu llwyrfeddiannu a'u rhannu'n ddarnau mawr o dir amgaeëdig rheolaidd o ran eu siâp. Beth bynnag y bo'r rheswm dros hynny, creodd y darnau amgaeëdig hyn o dir tameidiog batrwm arbennig o gaeau hir crymion sy'n adlewyrchu patrwm y stribedi o fewn y system caeau agored Canoloesol. Mae'n debygol bod y ddwy fferm yn yr ardal hon, sef Delacorse a Maesyderi, wedi'u creu wrth i'r system caeau agored drawsnewid i'r hyn ydyw heddiw. Sefydlwyd bythynnod, aneddiadau sgwatwyr posibl, yn y 18fed neu'r 19eg ganrif ar y llethrau serth sy'n edrych dros aber Taf. Cefnwyd ar y rhain bellach ac mae'r llethrau'n goediog iawn.

Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001. Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded: GD272221

Disgrifiad ac elfennau tirlun hanesyddol hanfodol
Ardal fach yn cynnwys caeau stribed neu agored amgaeëdig yn gorwedd ar lechweddau o dir pori ar oleddf graddol sy'n amrywio mewn uchder o 25m i 100m bron. Mae'r caeau yn adlewyrchu'r stribedi blaenorol ac maent yn cynnwys darnau amgaeëdig o dir hir crymion, er bod rhai wedi uno'n gaeau mwy hirsgwar, rheolaidd o ran eu siâp ers yr 19eg ganrif. Gwrychoedd ar wrthgloddiau yw'r ffiniau. Mae ychydig o goed nodweddiadol yn y gwrychoedd, ond ar wahân i goetir eilaidd ar lethrau arfordirol serth, sy'n cuddio'r bythynnod y cefnwyd arnynt yn y ganrif ddiwethaf, nid oes yna dir sylweddol wedi'i blannu â choed yn yr ardal hon. Mae'r ffermdai wedi'u hadeiladu o garreg â thoeon llechi arnynt, ac mae tai allan iddynt; mae gan Faesyderi dai allan modern.

Mae'r archeoleg a gofnodwyd yn cynnwys maen hir a charreg ag arysgrif arni o gyfnod Cristnogol Cynnar posibl.

Ychydig o adeiladau nodedig sydd yno ond mae gan Mapsland ffermdy ar byst dwbl o gyfnod Sioraidd diweddar, yn rhestredig ar Radd II.

Mae patrwm y caeau yn yr ardal hon yn ei gwahaniaethu oddi wrth y tir amgaeëdig o'i chwmpas.