Fferm wynt forwrol North Hoyle a leolir ym Mae Lerpwl
(Llun © Hawlfraint y Goron: CBHC)


Sut y gallai Ynysoedd Prydain edrych yn y dyfodol pell os pery cynhesu bydeang ac y deil lefel y môr i godi, yn seiliedig ar ganlyniadau gan Ganolfan Ymchwil Peryglon Benfield UCL
(Prifysgol Birmingham)


Llongau carthu
(Lluniau BMAPA)

 

Dangosodd y data a gasglwyd ac a ddehonglwyd gan Brifysgol Birmingham ynghyd â’r data amgylcheddol sydd ar gael, fod modd i’r tirweddau cynhanesyddol a foddwyd ym Mae Lerpwl a Môr Hafren gadw archifau dyddodol gwerthfawr parthed newidiadau amgylcheddol a hinsoddol hirdymor, ac oddi mewn iddynt, olion archeolegol sy’n cofnodi’r ymateb dynol i’r amgylchedd hwnnw oedd yn newid mor gyflym. Mae hyn yn gwella’n fawr yr wybodaeth sydd ar gael ar gyfer rheoli’n effeithiol yn y dyfodol ddatblygiadau morwrol sy’n bygwth y tirweddau hynafol hyn. Gall cloddio am raean, chwilio am olew, pysgota llusg ac adeiladu ffermydd gwynt wneud niwed neu ddinistrio’r dyddodion gwerthfawr hyn. Ond wrth weithio’n agos â’r diwydiannau hyn, sydd yn aml yn ffynhonnell werthfawr o wybodaeth, gallwn sicrhau ein bod yn ennill y dealltwriaeth archeolegol eithaf tra’n ceisio hybu gwerth gwarchod yr adnodd prin hwn.

Arweiniodd y gofidiau presennol am gynhesu bydeang a’r galw cynyddol am ynni ‘gwyrdd’ at ymchwil yn y ddwy ardal prosiect parthed datblygiadau i ffrwyno dulliau naturiol o ynni. Ym Mae Lerpwl ceir eisoes nifer o ffermydd gwynt ac yn 2010 rhoddwyd caniatâd cynllunio i fferm wynt Gwynt y Mor, sy’n werth £2bn, fydd yn gosod 160 o dwrbiniau gwynt 16km oddi ar arfordir gogledd Cymru. Er mai dim ond un ardal fferm wynt drwyddedig sydd ym Môr Hafren, awgrymwyd codi morglawdd ar draws Aber Hafren sawl gwaith yn ddiweddar. Cadarnhaodd yr astudiaeth hon gan Ymddiriedolaeth Archeolegol Dyfed, CBHC a Phrifysgol Birmingham fod tystiolaeth o blaid hen dirweddau hynafol yn bodoli yn ardaloedd Bae Lerpwl a Môr Hafren. Mae’r potensial i wneud mwy o ymchwil yn enfawr, ond defnyddiwyd yr wybodaeth gychwynnol hon eisoes i gynhyrchu mapiau sy’n dangos nodweddion topograffig y dirwedd gynhanesyddol a’r potensial sydd gan olion archeolegol i oroesi. I’r rheiny sy’n rheoli’r dreftadaeth forwrol bydd y mapiau hyn yn adnodd amhrisiadwy wrth geisio asesu effaith datblygiad ar y tirweddau hyn a foddwyd, a’r strategaethau lliniarol ddylai gael eu defnyddio i’w gwarchod neu eu cofnodi. Gobeithio y bydd modd astudio a mapio’r holl ddyfroedd ar hyd ein glannau yn yr un modd. Bydd yn rhaid cydbwyso rhwng rhagoriaethau datblygu, effeithiau cadarnhaol gostwng ein hallyriadau carbon drwy ffrwyno ynni natur a hyrwyddo gwerth tirwedd hynafol sy’n gorwedd o dan wely’r môr. Serch hynny, dim ond drwy ymgorffori arbenigedd archeolegol yn y broses o wneud penderfyniadau y bydd cannoedd neu hyd yn oed filoedd o gilomedrau sgwâr o dirweddau cynhanesyddol yn goroesi fel y gall yr oesoedd a ddêl ei gwerthfawrogi fel rhan o’u treftadaeth.

 

English