LLEOLIADAU’R FFORESTYDD HYNAFOL A FODDWYD YNG NGHYMRU

1 Abergele
2 Amroth
3 Borth/Ynyslas
4 Formby
5 Goldcliff
6 Lydstep
7 Neigwl
8 Rhyl
9 Whitesands Bay

Glanhau a chynllunio’r fforest a foddwyd yn Nwyrain Goldcliff, Aber Hafren yn 2002
(Llun Eddie Sacre)

Cedwir cof gwerin am y tiroedd a gollwyd oddi ar orllewin Cymru ym Mae Ceredigion yn chwedl Cantre’r Gwaelod. Ceir sawl fersiwn o’r chwedl, gyda’r hynaf a gofnodwyd, y gerdd ‘Seithennyn’ neu ‘Boddi Maes Gwyddneu’, y dyddio o tua 1250. Yn yr hanes, adroddir am wlad a amddiffynnir rhag y môr gan forglawdd. Trwy esgeulustod, mae rhywun yn anghofio cau’r llifddorau un noson, a boddir Cantre’r Gwaelod gan donnau’r môr.

Pan dyr y don ar dywod
A tharan yn ei stwr
Mae clychau Cantre’r Gwaelod
Yn ddistaw dan y dwr

(o Clychau Cantre'r Gwaelod JJ Williams (1869–1954))

Mae’n debyg mai olion hen goed a boncyffion o gwmpas yr arfordir yw’r dystiolaeth fwyaf deniadol sydd gennym am fodolaeth tiroedd a gollwyd amser maith yn ôl. Maen nhw’n cynnig cyswllt go iawn â thirwedd ein cyndadau ac wedi cynnal sawl chwedl am ddinasoedd a gwledydd a ysgubwyd ymaith gan y môr. Yn wir, cyn i bobl ddeall eu gwir natur, credid mai o ganlyniad i’r Dilyw yr oedden nhw yno, a chaent eu hadnabod fel ‘Coed Noa’. Gellir eu gweld adeg y trai mewn sawl lleoliad o gwmpas arfordir Cymru, o Rhyl ac Abergele yn y gogledd, Borth a Niwgwl yn y gorllewin i Amroth a Goldcliff yn y de. Mae olion boncyffion helyg, cyll, deri, pinwydd a bedw yn tystio i hen goedwigoedd a fforestydd a foddwyd gan y llanw, ac yn dystiolaeth ddiymwad i effaith ddinistriol newid yn yr hinsawdd.

Mae bonion y coed wedi’u gwreiddio mewn lefelau mawn sy’n gorwedd islaw’r tywod morwrol, a chawsant eu cadw rhag pydru oherwydd eu bod yn wlyb drwy’r amser. Nid yw’r safleoedd o gwmpas arfordir Cymru yn cynrychioli un cyfnod o foddi. Awgryma dyddiadau radiocarbon y coed yn Ynyslas, Bae Ceredigion, iddyn nhw farw tua 5,500 o flynyddoedd yn ôl, tra bod y coed tua chilomedr i’r de, yn y Borth, wedi marw rhyw 2,000 o flynyddoedd yn ddiweddarach. Datguddiwyd olion anifeiliaid o’r dyddodion o gwmpas y coed, gan gynnwys bual, carw coch ac arth frown o’r Traeth Mawr a mochyn yn Lydstep, y ddau yn Sir Benfro. Er iddyn nhw gael eu gweld a’u nodi ar hyd y canrifoedd, er enghraifft gan Gerallt Gymro yn 1188 a Samuel Pepys yn 1665, ni wnaed astudiaeth ddifrifol o’r fforestydd a foddwyd tan 1913 pan gyhoeddwyd llyfr ar y pwnc gan y daearegwr Clement Reid. Ei Submerged Forests oedd yr arolwg cyntaf i osod y coed hyn mewn cyd-destun archeolegol ehangach ac i ddadlau’n ddiymwad eu bod yno o ganlyniad i gynnydd yn lefel y môr. Oherwydd gwaith Reid ar adnabod ffiniau’r tiroedd a foddwyd, trodd ei olygon i ardal i’r dwyrain o afon Humber, lle câi esgyrn anifeiliaid oedd wedi hen ddiflannu eu codi’n gyson gan gychod pysgota. Daliodd un ardal arbennig o Fôr y Gogledd ei sylw – Cefnen Dogger.

Traeth y Rhyl, Sir Ddinbych (Llun Martin Bell)