Dilyn ôl traed ein cyndadau
Traeth Lydstep, Sir Benfro, 2010. Mae Catrin Murphy, sy’n wyth mlwydd oed, yn sefyll ger olion traed plentyn tua’r un oed â hi, olion a oroesodd ers rhyw 6000 o flynyddoedd.
(Llun Ymddiriedolaeth Archeolegol Dyfed)

 

Asgwrn gên ceffyl wedi’i addurno o Ogof Kendrick, Llandudno, Conwy, sy’n dyddio o gyfnod hwyr y Paleolithig, tua 13,500 o flynyddoedd yn ôl. Gwnaed yr ysgythriadau manwl mewn blociau igam-ogam, a welir ar ochr isaf yr ên, gydag offeryn fflint. Dyma’r enghraifft gynharaf o gelf addurniadol yng Nghymru ac mae’n ddarganfyddiad eithriadol o gelf Oes yr Ia na welir mo’i debyg braidd o gwbl ledled Ewrop. Cafodd ei ddarganfod gyda grwp prin o naw o ddannedd gwartheg a cheirw coch addurnedig, ynghyd ag esgyrn tri oedolyn ac un plentyn.
(Llun © Ymddiriedolwyr yr Amgueddfa Brydeinig)

 

Cyhoeddir y wefan hon o ganlyniad i bartneriaeth rhwng Ymddiriedolaeth Archeolegol Dyfed, y Comisiwn Brenhinol ar Henebion Cymru (CBHC) a Phrifysgol Birmingham. Bwriad y bartneriaeth oedd crynhoi ymchwil diweddar i dirweddau cynhanesyddol o dan Fôr Hafren a Bae Lerpwl. Defnyddiodd Prifysgol Birmingham y data a gasglwyd o ganlyniad i arolygon adlewyrchol seismig, a gynhaliwyd gan gwmnïau masnachol oedd yn chwilio am ffynonellau nwy ac olew neu’n cynllunio i gloddio am fwynau, er mwyn adnabod a chofnodi’r tiroedd a foddwyd sy’n dal i fodoli o dan y môr yn yr ardaloedd hyn. Gall yr arolygon seismig hyn ddod o hyd i arfordiroedd blaenorol, tir uwch,dyffrynnoedd afonydd a’r gwastatiroedd ar eu glannau, gan roi gwybodaeth werthfawr i ni am safleoedd archeolegol tebygol. Casglwyd yr wybodaeth o fewn system fapio gyfrifiadurol ac yna cafodd ei dehongli i gynhyrchu mapiau sy’n dangos newidiadau bras mewn tirwedd. Bydd y mapiau hyn o gymorth wrth gynllunio ar gyfer rheoli ardaloedd yr arolwg yn y dyfodol, er mwyn eu diogelu rhag effaith arfaethedig cloddio o dan y môr neu ddatblygiadau morwrol eraill.

Wedi’r Oes Ia fawr ddiwethaf, codwyd lefelau’r môr gan gynhesu bydeang i’r fath raddau fod ardaloedd helaeth o dir isel rhwng Prydain, Iwerddon ac Ewrop gyfandirol wedi boddi, gan greu ymhen hir a hwyr, Ynysoedd Prydain, fel yr ydym ni’n eu hadnabod heddiw. Am filoedd o flynyddoedd bu’r tiroedd hyn, sydd bellach wedi’u colli o dan y môr, yn dirweddau byw i’n cyndadau. Yn wir, yr ardaloedd hyn oedd cefn gwlad y cymunedau Mesolithig, tir ffrwythlon yn llawn o adnoddau cyfoethog ac amrywiol, nes i’r dwr eu gorfodi yn ôl i’r tiroedd uwch, lle rydym ni’n byw heddiw.

Mae’r arolwg hwn o Fôr Hafren a Bae Lerpwl yn dilyn yn ôl traed gwaith arloesol Prifysgol Birmingham yn 2007 ar diroedd a foddwyd yn ne Môr y Gogledd, ardal a elwir bellach yn ‘Doggerland’. Dangosodd y gwaith hwn dirwedd Fesolithig wedi’i boddi, mewn manylder annisgwyl a digymar, gan newid yn sylweddol y modd y mae archeolegwyr yn deall ac yn dehongli’r cyfnod cynhanesyddol. Eisoes, mewn gwaith diweddar ar ddata o Fôr y Gogledd, ymddengys fod rhai ardaloedd wedi bod yn gartref i bobl am lawer yn hwy nag a feddylid gynt, hyd yn oed mor ddiweddar â’r cyfnod Neolithig cynnar.

English